Rola oleju ATF w automatycznej skrzyni biegów (ASB)

Większość współczesnych samochodów wyposażono w kontrolki ostrzegające o problemach z silnikiem lub o wystąpieniu awarii. Praktycznie nie spotyka się kontrolek informujących o temperaturze pracy skrzyni biegów czy poziomie oleju ASB. W efekcie, użytkownicy pojazdów z ASB często nie zdają sobie sprawy, jak ważną dla poprawnego funkcjonowania skrzyni biegów jest jej optymalna temperatura pracy.

Najczęstszymi przyczynami przedwczesnej awarii ASB nie są wady fabryczne lub uszkodzone podzespoły, tylko przegrzanie ASB. Usterki związane ze zbyt wysoką temperaturą pracy skrzyni ASB to np. uszkodzenia uszczelnień, wyciek oleju, poślizgi przekładni, uszkodzenia tarczek ciernych czy problemy z elektrozaworami.

Chłodzenie ASB

W każdej ASB współpracują ze sobą elementy, które generują tarcie. W klasycznej skrzyni biegów tymi elementami są m.in. przekładnia hydrokinetyczna, przekładnie planetarne, kosze sprzęgłowe i koła zębate, które generując tarcie, wytwarzają podczas pracy duże ilości ciepła.

Chłodzenie automatycznej skrzyni biegów realizowane jest przez układ oparty o zamknięty obieg oleju ATF (Automatic Transmission Fluid), który poza chłodzeniem pełni szereg innych funkcji: zapewnia smarowanie współpracujących ze sobą elementów oraz pełni rolę medium transmitującego energię w siłownikach hydraulicznych i konwerterze (przekładni hydrokinetycznej). Olej ATF odprowadza ciepło z ASB przepływając przez ruchome części ASB, następnie trafia do chłodnicy lub wymiennika ciepła, gdzie następuje jego ponowne schłodzenie.

Kiedy układ chłodzenia ASB nie jest w stanie odprowadzić nadmiaru ciepła, temperatura w skrzyni wzrasta, co prowadzi do poślizgów przekładni oraz ryzyka wystąpienia poważnego uszkodzenia sprzęgieł, przekładni hydrokinetycznej, pęknięć naprężeniowych czy uszkodzenia pozostałych elementów skrzyni: łożysk, elektrozaworów, tarcz ciernych.

Temperatura oleju ATF a awaryjność ASB

Optymalna temperatura robocza oleju ATF wynosi 80 O C. Przegrzanie następuje po przekroczeniu ok. 95O C. Gdy temperatura pracy automatycznej skrzyni biegów jest za wysoka, następuje przyspieszona degradacja oleju ATF, pogarsza się jego lepkość, właściwości smarne i cierne. Obecne w oleju ATF związki organiczne rozkładają się, olej szybciej się utlenia, brązowieje, wydziela zapach spalenizny a na wewnętrznych elementach skrzyni zaczyna tworzyć się osad zakłócający działanie przekładni. Kiedy temperatura przekroczy 125O C gumowe uszczelki zaczynają twardnieć, co skutkuje brakiem szczelności, utratą ciśnień, wyciekami i prowadzi do trwałego uszkodzenia skrzyni.

Przy każdym kolejnym wzroście temperatury o ok. 10 O C. wskaźnik awaryjności podwaja się. Zakładając ,że temperatura oleju wynosi 125 O C żywotność skrzyni biegów zmniejszy się około 4 krotnie. Każde obniżenie temperatury o 10-15 O C wydłuża żywotność przekładni w przybliżeniu dwukrotnie!

Przyczyny przegrzania ASB

Styl i warunki jazdy. Gorący klimat, częsta jazda w ruchu miejskim, jazda sportowa lub holowanie przyczep albo przewożenie ciężkich ładunków czy poruszanie się po terenach górzystych powoduje zwiększone obciążenia ASB.

Niski poziom oleju ATF. Bez wystarczającej ilości oleju ATF układ chłodzący nie jest w stanie odprowadzić ciepła generowanego przez pracującą skrzynię. Skrajnie niski poziom oleju może powodować, że przy ostrych zakrętach lub gwałtownym przyspieszaniu pompa oleju zamiast oleju zaciąga powietrze.

Brak regularnego serwisowania. Właściwości oleju ATF ulegają znacznemu pogorszeniu po przejechaniu 50-60 tys. km lub po dwóch latach eksploatacji. Tylko regularna wymiana oleju ATF pozwala na utrzymanie jego poprawnych parametrów i efektywne odprowadzanie ciepła.

Podsumowując. Na długą bezawaryjną pracę skrzyni automatycznej wpływają: świadoma jazda właściciela pojazdu, unikanie dużych obciążeń, zapobieganie przegrzaniu skrzyni oraz regularna wymiana oleju ATF. Brak regularnych wymian oleju ATF istotnie zwiększa ryzyko poważnego uszkodzenia automatycznej skrzyni biegów i wysokich kosztów naprawy.

Jak zapobiegać przegrzaniu i awariom ASB?

• Kontroluj poziom oleju ATF. Sprawdzaj poziom oleju oraz sprawdź szczelność układu pod względem wycieków. Możesz to robić przy okazji podstawowego przeglądu i wymiany oleju silnikowego min. raz do roku.
• Wymieniaj regularnie olej i filtry co 60 tyś km. Pamiętaj, tylko metoda dynamiczna umożliwia wymianę do 100% oleju ATF oraz wypłukanie osadów ze skrzyni. Wymianę dynamiczną oleju ATF wykonac można za pomocą maszyny do dynamicznej wymiany oleju, np. maszyną do dynamicznej oleju Mahle FluidPRO ATX-280
• Kiedy przewozisz ciężkie ładunki, lub holujesz przyczepę, często podróżujesz w terenach górskich to zamontuj dodatkową chłodnicę oleju, lub wymień chłodnicę na większą (jeśli jest taka możliwość). Większość producentów w przypadku montażu haka holowniczego zaleca wymiany chłodnicy na większą lub montaż dodatkowej.
• Kontroluj płyn chłodniczy. Pamiętaj o sprawdzeniu układu chłodzenia, poziomie płynu oraz jego okresowej wymianie.